Most Wielkiej Armii Napoleońskiej w Grannem. Fakty i mity.
Wieś Granne, która powstała w XI-XII w., była strategiczną miejscowością za sprawą istniejącego tu brodu na rzece Bug. Znajdowała się ona na trakcie grodzieńskim, głównej arterii łączącej Warszawę z Grodnem. Fragment drogi w okolicach wsi nosił nazwę gościńca brańskiego i był miejscem przejazdu wielu znamienitych osobistości: Cara Aleksandra I w 1817 roku, czy Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w latach 1784, 1793 korzystał z przeprawy, a w 1795 pod eskorta rosyjską przeprawiał się przez Bug po lodzie. Z przeprawy istniejącej w tym miejscu korzystały również liczne wojska. W danych historycznych brakuje jednak informacji o przeprawie w formie stałego mostu. Maszerujące armie wznosiły konstrukcje tego typu doraźnie z nietrwałych elementów, które po przemarszu wojska niszczono, odcinając drogę nieprzyjacielowi. W 1792 roku, na rozkaz Poniatowskiego wybudowano most pontonowy w ciągu zaledwie kilku dni (14-18 lipca). Pośpiech wymusiła aktualna sytuacja. Korpus litewski dowodzony przez gen. Michała Zabiełłę wycofywał się do Warszawy pod naporem rosyjskich wojsk. Po przekroczeniu Bugu próbował bronić przeprawy, jednak w bitwie, która rozegrała się 24 lipca pod Granne, wojska carskie dowodzone przez gen. Fiodora Denisowa przekroczyły Bug. Po wojnie stanął tu posterunek rosyjski, który w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej, 13 marca 1794 roku został rozbrojony przez I Małopolską Brygadę Kawalerii Narodowej Kajetana Ożarowskiego. W 1812 roku traktem grodzieńskim przemieszczała się Wielka Armia kierując się w stronę Cesarstwa Rosyjskiego. Rzekę Bug pod Grannem rozbite oddziały Napoleona przekraczały również w drodze powrotnej. Cały szlak grodzieński naznaczony jest mogiłami żołnierzy (najbliższa w Pobikrach, koło Grannego), którzy nie przetrwali trudów wędrówki Wielkiej Armii. Kolejne doniesienia o przeprawie pochodzą z 21 maja 1831 roku, kiedy żołnierze rosyjscy dowodzeni przez feldmarszałka Iwana Dybicza z rozebranych budynków drewnianych pobudowali dwa mosty, idąc na pomoc gwardii cesarskiej. Mosty w Grannem budowano jeszcze wielokrotnie. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku, w 1944 zbudowany przez Niemców uciekających przed Armią Czerwoną. Powstające mosty miały znaczenie głównie militarne. Miejscowa ludność korzystała częściej z przeprawy promowej. Korzystał z niej również Zygmunt Gloger naprze łomie XIX i XX wieku, jak również Antoni Heinrich w 1932 roku. Przeprawa promowa istniała do lat 70XX wieku, a ostatnimi właścicielami byli Władysław Zgiet, Franciszek Przesław i Bolesław Wincenciak. Granne było również ważnym portem śródlądowym, z którego w XIX wieku, barkami przewożono zborze i inne towary. W związku z tym w Granne znajdowały się 3 spichlerze a także magazyn soli. Sól z Grannego rozprowadzali kupcy po całych Nowych Prusach Wschodnich.
Pomimo istotnego znaczenia Grannego jako miejsca przepraw na przestrzeni wieków, odsłonięta w 2015 roku konstrukcja nie odpowiada żadnej z wznoszonych w tym okresie przepraw. Badania obiektu wykazały że drzewo wykorzystane do jego budowli pochodzi z okresu 1792-1824. Na mapach z tego okresu widnieją konstrukcje, które prawdopodobnie stanowiły ostrogi (główki) zabezpieczające brzeg rzeki przed działaniem napierającego nurtu, chroniąc port w Grannem. Jednak jest to wciąż hipoteza przedstawiona w opracowaniu Kotkowicza (2016), który znacznie szerzej opisuje historię Grannego i przeprawy przez rzekę Bug w tej miejscowości.
Źródła
-Chojnacki A. 2015. Żołnierze w społeczeństwie regionu siedleckiego w latach 1795-1831, Radzyń Podlaski-Siedlce.
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Granne
-Kotkowicz E. Domniemany most napoleoński w Grannem-obalony mit. 2016. Podlaskie Zeszyty Archeologiczne12: 205-216.
www.dzikierzeki-kajaki.pl, kozirad@wp.pl, (+48) 505-666-424